Planinarski savez Srbije

Kosovo i Metohija

Kosovska i Metohojska kotlina nalaze se na jugu Srbije između Dinarskih planina, Šarskih planina, Vardarske zone i Srpsko-makedonske mase. Pokrajina je nazvana po Kosovu, a ne većoj Metohijskoj kotlini. Ranije je nazivana Kosmet što je skraćenica od prvih slogova vlastitih imenica Kosovo i Metohija. Kotline su nastale spuštanjem duž raseda sredinom tercijara na tektonskom sutoku. Prokletije i Šarska grupa snažno su izdignute, a usled otpora rezistentne Srpsko-makedonske mase nastali su brojni i raznosmerni rasedi duž kojih su spuštene kotline. Izvijanje Prokletija i Šare ka severoistoku i napuštanje dinarskog i meridijanskog pravca posledica je njihovog tektonskog sutoka.

Kosovsku i Metohijsku kotlinu razdvaja pobrđe Drenica i planina Crnoljeva. Sa Kosovskom kotlinom je u vezi Malo Kosovo u dolini Laba i župa Sirinić u dolini Lepenca ispod Šar planine. Podno Šare nalaze se i župe: Sredska, Gora i Opolje. Među kotlinama značajne su još i Drenička i Gnjilanska. Zapadno od ovih kotlina su Prokletije. Na jugu su Šar planina, Koritnik i Paštrik. Na severu je Kopaonik. Na istoku se nalaze niže planine i prevoji Prepolac i Merdare. Planine Žegovac, Koznica i Goljak nalaze se prema Južnom Pomoravlju. U zapadnom delu Velikog Kosova su planine Čičavica i Goleš. Planine Nerodimka i Crnoljeva se nalaze prema Drenici, odnosno Metohiji.

Geološka građa je raznovrsna – na obodu kotlina su škriljci, serpentin i krečnjaci, fliš i magmatske stene (gabro, dijabaz, riolit, andezit), a u kotlinama su neogeni jezerski i kvartarni rečni sedimenti (peskovi i gline). Sa dna Metohijske kotline dižu se Grebička planina, Crmljanska čuka i planina Milanovac kao i manja serpentinska i krečnjačka uzvišenja. Najpoznatiji paleovulkanski oblici reljefa predstavljeni su starim vulkanskim kupama kao što su Zvečan iznad Kosovske Mitrovice, Veletin kod Janjeva i Mrkonjski vis u izvorištu Jablanice. Na Šari i Prokletijama ima glacijalnih oblika reljefa koji su dokaz da su za vreme poslednjeg ledenog doba ove planine bile pod moćnim lednicima. Šarske planine se nalaze u graničnom pojasu prema Makedoniji i Albaniji. To su Šara, Koritnik i Paštrik. Pružaju se pravcem jugozapad-severoistok i pripadaju Dinaridima, mada se u starijoj literaturi Šarske planine smatraju delom posebne geotektonske jedinice koja se naziva Helenidi. One se strmo dižu iznad južnog dela Kosovsko-metohijske kotline i Kačaničke klisure. Bilo Šare je i široka površ visine 2000 – 2200 m sa koje se diže više planinskih vrhova. Šar planina se prostire od Kačaničke klisure na severoistoku do gornjeg toka Radike i Vrutoka na jugu u dužini od oko 85 km dok njena širina iznosi do 25 km. Orografski se pruža na dva pravca, deo bila od Ljubotena do Karanikole pruža se pravcem severoistok-jugozapad, dok drugi deo, od Karanikole do gornjeg toka Radike i Vrutoka ima pravac sever-jug. Ovaj drugi je znatno razuđeniji, pa pojedini delovi stvaraju utisak zasebne celine i kao takvi nose lokalne nazive: Brodska planina, Rudoka, Vraca, Radika itd. Geološku građu u osnovi čine staropaleozojski škriljci i permski peščari. Preko škriljaca su nataloženi mlađi mezozojski krečnjaci. Nacionalni park Šar planina je proglašen 1986. godine na 39 000 ha. Poznat je po šumama munike, bora i smrče kao i po balkanskom risu.

Prokletijske planine su grupa visokih, mlađih venačnih planina u pograničnom prostoru prema Albaniji. Najviši vrh je Jezerski vrh (Maja Jezercë) visok 2694 m i najviši je vrh Dinarida. Prostiru se između Skadarskog basena, Metohijske kotline i gornjih tokova Ibra, Lima i Tare. Nalaze se u Srbiji, Crnoj Gori i Albaniji, grupu čine Prokletije, Komovi, Hajla i Žljeb. Albanski naziv Prokletija je Bjeshkët e Nemuna. Prokletije su nastale nabiranjem tokom tercijara za vreme alpske orogeneze. Paleozojski škriljci su ovde zastupljeniji od mezozojskih krečnjaka. Prostiru se pravcem zapad-istok-severoistok, različito od uobičajenog dinarskog pravca. Pleistocena glacijacija je ostavila duboke tragove: cirkove, valove i moćne morene.